İsrail anayasasının tanıdığı haklardan Çerkesler de faydalanmış, okullarında Çerkesçe eğitim başlamıştır. 1960’da kurulan Adığe Hase’de (Çerkes Derneği) aynı zamanda belediye görevleri de ifa ediliyor. 4-6 yaş grubu çocuklara Kiril alfabesi ile Çerkesçe öğretilmekte, sekiz yıllık ilköğretim (ilk ve ortaokul) süresince her sınıfta haftada iki saat Çerkesçe eğitim yapılmaktadır…

İsrail’de yaşayan Çerkesler, 1880 yılında 20.000 kişi Balkanlardan gelmiş olup, ilk yerleşim bölgeleri Akdeniz sahillerine yakındır. Bataklık ve sıtma yatağı olan bu yerlerde hastalıktan çok kırılan olmuş ve bilahare iç kesimlere, yüksek yerlere çıkmışlardır. Bunların da büyük bir kısmı 1967 Suriye-Ürdün ile İsrail Devleti arasındaki savaşta ya Ürdün’e ya da Suriye’ye göç etmişler, onlarında bir kısmı Amerika’ya gitmişler ve yerleşmişlerdir.

Bugünkü durumda iki Çerkes köyü mevcut olup birinin adı Kfar Kame, diğerinin adı Reyhaniye’dir. Kfar Kama köyü 2000 nüfuslu ve hepsi Şapsığdır. Reyhaniye köyünün tümü Abzahtır. 1948’de Filistin’de İsrail devleti kurulunca Çerkeslerin yaşam düzeyi değişmiş, modern bir hayata dönüşmüştür. Kadın erkek hakları eşitlenmiş, okuma yazma oranı artmış, kadınlara iş imkanları sağlanmış, işsiz kimse kalmamıştır.

İsrail anayasasının tanıdığı haklardan Çerkesler de faydalanmış, okullarında Çerkesçe eğitim başlamıştır. Adığe Hase (Çerkes Derneği) denilen ve 1960’ta kurulan ve aynı zamanda belediye görevlerini ifa eden binada 4-6 yaş grubu çocuklara Kiril alfabesiyle Çerkesçe öğretilmekte ve sekiz yıllık ilköğretim (ilk ve ortaokul) süresince her sınıfta haftada iki saat Çerkesçe eğitim yapılmaktadır. Çerkesçe şarkılar, edebiyat ve anavatandaki yazarların eserleri okutulmakta, anavatan hakkında bilgi verilmektedir. 1960’da Çerkesçe köy gazetesi yayınlanmaya başlamış, daha sonra bu gazetenin adı Kafkas Gazetesine çevrilmiştir. 40 sayfalık bu gazete, 20 sayfası İbranice, diğer 20 sayfası Adığece olarak bugüne kadar yayınını sürdürmüştür. Aktüel bir dergidir ve siyasetle ilgilenmemekte, edebiyat, tarih, şiir, folklor ve Çerkes camiası ile ilgili haberler üzerinde durmaktadır. Anavatan sevgisini aşılamakta ve onu en üstün bir varlık halinde işlemektedir. Derginin ve okulun giderleri Adığe Hase tarafından karşılanmakta ve devlet de büyük yardım yapmaktadır. Biri Kfar Kama’da diğeri Reyhaniye’de olan okulların başöğretmenleri ve Çerkesçe ders veren öğretmenleri, ayrıca okul hizmetlerini gören memur ve müstahdemler de Çerkestir. Fen, Matematik, İngilizce, İbranice, Arapça dersleri veren öğretmenler Çerkes değildir. Kfar kama’da okulun 400 öğrencisinden 380’i Çerkes çocuklarıdır. Adığe Hase dilin kaybolmaması için gayret sarfetmekte, köyde büyük küçük herkes Çerkesçeden başka dil konuşmamaktadır. Köyde Yahudi bir kızla evlenen sadece bir kişi vardır, kız da Müslüman olmuş ve Çerkesçe öğrenerek çocuklarını Çerkes geleneklerine göre yetiştirmektedir.

Çerkes gelenek ve göreneklerinin, dilin kaybolmaması ve gelişmesi konusunda büyük emeği geçen, Yahya Şovgen, Recep Hatkuay, Saffan Yağu, Yahya Nepsev, Adnan Gorkoj, Yahya Gış, Memduh Gış ve diğer eğitim elemanlarını takdir ve saygıyla anmak gerekir.

Suriye Çerkesleri
Suriye’ye göç 1864 sonrası ve 1878 sonrası olmak üzere iki ayrı dönemde olmuştur. 1864 sonrası olan göç, Samsun-Uzunyayla-Adana-Hatay yoluyla, 1878’deki ise deniz yoluyla Balkanlardan olmuştur. 1900’lü yıllarda nüfusu yüz binin üzerinde olan Çerkesler, bugün 30.000’e düşmüştür. Nüfusta bu düşüşün sebebi, iklim uyumsuzluğu, kötü yerlere yerleştirme, hastalık, savaşlar, Amerika’ya göç ve asimilasyondur. Bugünkü yerleşim yerleri şöyledir: Kuneytre ve civarındaki Çerkesler; 1967 Suriye-İsrail savaşında bu bölgeyi terk etmek zorunda kalarak Şam’ın varoşlarına yerleşmişlerdir. Yerleşim bölgelerini terk etmeyen aileler bugün hala her köyde az sayıda da olsa yaşamlarına devam etmektedirler.

Kısaca Kuneytre hakkında şu bilgileri verebiliriz:
Dernek faaliyetleri: 1920’li yıllarda Kuneytre’de Adığe ileri gelenleri, milli benliği korumak, dil ve gelenekleri bugünlere ulaştırmak amacıyla Çerkes Yardımlaşma Derneğini kurmuşlar ve 40’tan fazla Çerkesçe eğitim yapan ilkokul açmışlardır. 1928’de Batuko Harun’un sorumluluğu altında Marc adında Latin alfabesiyle haftalık bir dergi çıkarmaya başlamışlar, fakat Suriye hükümetinin baskısıyla dergi kapanmış ve yazarları hapsedilmiş, dernek ve okullar kapatılmıştır. Bu faaliyetteki hizmetleri geçenleri saygı ile yad ederiz. İsimleri, Semguğu Emin, Hağur İsa, Blenav Harun, Kat Abdurrahman ve birçokları...

Halep ve Halep yakınlarında
Hanasır : Kabardey
Mumbıç : Abzah

Humus ve civarında
Telamir : Abzah
Tibıl : Abzah
Iynelasır : Abzah
Anzat : Abzah
Aynil : Çeçen
Hamra : Çeçen
Derfur : Oset (Kuşha)

Hama ve civarında
Telsnan : Abzah-Şapsığ
Telade : Abzah-Şapsığ
Teleacil : Abzah-Şapsığ

Kuneytre ve civarında
Mansura : Abzah-Bjeduğ
Muradiye : Kabardey
Selmaniye : Bjeduğ
Enzivan : Abzah-Şapsığ
Mumsiye : Abzah
Biracem : Abzah
Berika : Abzah
Cueyza : Abzah
Hısniye : Kabardey
Fahan : Oset (Kusha) ve Abaza

KAYNAK KÜNYESİ: Alaşara Dergisi, Yıl:1, Sayı 7-8, Ekim Kasım 1995