Doğup yaşadığım Kafkasya göçmeni iki köyün halkı, Çerkeslerin Kabartay kolundan olup Kabartayca’yı pürüzsüz konuştuğun­ dan, ben de bu dili öğrenmiş bulunuyorum. Doğum tarihim olan 1921 yılından 1928 yı­lma kadar yaşadığım ve Kayserinin Pınar­başı ilçesine bağlı Yukarı Kabaktepe (Büyük Kabaktepe), 1928-1950 arasında, özellikle yaz aylarında ve tatillerde yaşadığım Yukarı Beyçayır köylerinde, bir iki çoban ailesi ha­riç, tüm aileler Kafkas göçmeni olup, Türkçe kadar, hatta Türkçe’den daha iyi Kabartayca konuşurdu.

1937-1945 arasında İstanbul’da Galata­saray Lisesi’nde, 1945-1949 yıllarında İs­tanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde öğrenci, sonra 1951-1988 yıllarında aynı fakültede asistan, doçent ve profesör olarak görevli bulunduğum zamanlarda da, çev­remde dil bilen hemşerilerle konuşmayı sürdürdüğümden, Kabartaycamda artma olmuş, eksilme olmamıştır.

Kabartaycayı iyi bilmemin bir nedeni de, Galatasaray Lisesi’nde öğrendiğim Fransız­ca, Almanca ve Latince’ye ilaveten, Hukuk Fakültesi’nde öğrendiğim İngilizce dilleri ile Kabartayca’yı sürekli mukayese etmiş ve Kabartayca kelimelerin oluşma şeklini in­celemiş ve not etmiş olmamdır. 1980 yılın­dan itibaren yazılı notlara dönüşen bu in­celemeler, fırsat düştükçe, tüm kelimeleri Kabartayca kökenli olan veya aynı dilden türeyen, fakat şive değişikliğine uğrayarak farklı diller olarak kullanılan Abazahçe, Besleneyce, Şapsığca, Hatıkoyca, Bjeduğca, kısmen Abhazca gibi diğer Kafkas dilleri ile karşılaştırmayı da kapsamıştır.

Sınırlı bir ölçüde de olsa, Türkçe, Fran­sızca, Almanca, İngilizce ve Latince kelime­lerin türeme şekilleri ile de mukayese edilen Kabartayca kelimelerin oluşma şeklinin çok muntazam ve belli kurallara tabi olduğu neticesine varıldığından, Dünya Dil Tarihi’ne katkıda bulunmak ve Çerkeş Dillerini inceleyecek kimselere bir anahtar vermek niyetiyle Kabartayca’nm oluşma kuralların­dan örnekler sunmayı düşünmüş bulunu­yorum.

İncelemenin özet konusu, nasıl ve nere­den türetildiği bilinmeyen ve bu nedenle KÖK kelime diye adlandırılan ANA kelime­lerden ne gibi Alt ve Yavru kelimeler üretil­diğini açıklamak ve Kabartayca’nm oluşma şeklini belirtmektir. Mesela, Kabartayca’da EL manasına gelen ve bir tek harften oluşan (A) kelimesi ele alınmış, bu A=el kelimesine; BURUN, bir şeyin ÖNÜ, UCU anlamlarına gelen PE Hevesi ile A-PE = Parmak ve bu şe­kilde A-ZE = Usta, Doktor ; A-SE = uslu, ele alışmış; A-ME / PSI-ME = alet - edevat ; A-ŞE = (ANŞE) = çolak, elsiz ; A-DE = kerpeten kelimelerinin teşkil edildiği ve kelime oluşturulmalarında gayet makul bir metod uy­gulandığı gözlemlenmiştir.

GÖK manasına gelen (VE) kelimesinden VA-FE = Gökyüzü; VE-S = Kar; VE-ŞGH = Yağmur; VE-TE = Rutubet ; VE-TEPS = Çiğ ; VE-SEPS = Kırağı ; VE-Y = Kötü hava, Fırtı­na kelimelerinin türetilmiş olması da aynı mantık silsilesi ile olmuştur.

Kafkasya, Nalçik’te bulunan International Adygey-Circassian Academy Of Sciences (Kafkasya ilim Akademisi) ve Tür­kiye'de bulunan Kafkas Demekleri ile Çerkesce konusunda çalışan kimselere ver­meyi düşündüğüm bu deneme incelememin eleştirilmesini, değerlendirilmesini ve sadece bir harfle başlayan bazı kelimelerle yetin­mek zorunda kaldığım bu araştırmanın, tüm Çerkesce kelimeleri kapsayacak şekilde genişletilmesini temenni ediyorum. Ben de örnekler vermeye devam edeceğim.

Kabartayca Kök Kelimelerden Türetilen Ve Kabartayca İle Müşterek Kökten Gelen Şapsığca, Hatıkoyca, Abezeghce, Bjeduğca Ve Birçok Defa Abhazca Dilleri İçin De Geçerli Kelimelerden Oluşma örnekler:

(A) Harfi İle Başlayan Kelimeler:

Kabartayca (A) kelimesi EL manasına ge­lir. Bu A=E1 kelimesinden ince bir mantıkla üretilmiş bulunan kelimelerde bazıları şun­ lardır.

1.      Burun ifade eden PE kelimesi ile A=el kelimesi birleştirilmiş, A-PE = parmak keli­mesi türetilmiştir.

2.       Bir noksanı, yoksunluğu ifade eden NŞE sözcüğünden, şive bozukluğu nedeni ile (N) atılmış, kalan ŞE, A ile birleştirilmiş, elsiz, yani çolak manasına gelen ve aslı (AN-ŞE) olan A-ŞE kelimesi türetilmiştir. Aynı mantık silsilesi ile, Ayak ifade eden LLE ke­limesi ŞE sözcüğü ile birleştirilmiş, ayaksız, yani topal manasına gelen LLA-ŞE üretil­miştir. Şaşı manasına gelen NA-ŞE kelimesi de, Göz ifade eden NE ile ŞE kelimesinin birleştirilmesinden doğmuştur.

3.       Boğaz, Boyun manasına gelen PŞE ke­limesi, A ile birleştirilmiş, A-PŞE (el boynu), yani Bilek kelimesi üretilmiştir.

4.       Boğaz Bağı manasına gelen, PŞOH ke­limesi ile El manasına gelen A kelimesi bir­leştirilmiş, Bilezik ifade eden A-PŞOH üre­tilmiştir.

5.       Fransızca mettre dans, yani İçine koymak, Bırakmak ifade eden Kabartayca YILHAN kelimesi El manasına gelen A ile birleştirilmiş, A-RILHA=Peşin Ödeme, Ele Teslim kelimesi türetilmiştir.

6.                    İçine koymama, vermeme ifade eden YIMİLHAN kelimesi A ile birleştirilerek Vere­siye, Peşin olmayan manasma gelen AR-MİLHA kelimesi üretilmiştir.

7.       Kap manasma gelen LLE kelimesi A ile birleştirilmiş, el kabı, yani eldiven anlamın­daki A-LLE kelimesi üretilmiştir.

8.       İçinde bulunmak manasma gelen YI­LIN fiilinden LİN sözcüğü A İle birleştirilmiş, A-LİN, yani Yüzük kelimesi üretilmiştir.

9.       Alışmak ve uslanmak manasma gelen YESEN sözcüğünden (SE) eki A ile birleşmiş, A-SE, yani uslu, alışkın kelimesi üretilmiş­tir.

10.       Birlikte, Beraberlik ifade eden (DE) sözcüğü ile A birleştirilmiş, Kerpeten ifade eden A-DE kelimesi türetilmiştir.

11.      Tek başma ne manaya geldiğini tespit edemediğimiz (ZE) sözcüğü, El manasma gelen A ile birleştirilmiş, usta, eline hakim ve doktor manalarına gelen A-ZE kelimesi üretilmiştir. Doktor veya usta, Becerikli ma­nasma gelen A-ZE kelimesindeki (ZE)'nin, uslu, alışkın manasma gelen ASE kelime­sinden üretilmiş olması da düşünülebilir.

12.       Bir şeyin içi, ortası manasma gelen KU kelimesi, El manasma gelen A ile birleş­tirilmiş, A-KU veya A-GU, avuç İçi kelimesi üretilmiştir.

13.       Vurmak ifade eden VEN kelimesinden (VE) bölümü A ile birleştirilmiş A-VE = el vurma kelimesi türetilmiş, A-VE kelimesi de, Ayakla Vurma ifade eden LA-VE kelimesi ile birlikte kullanılmak üzere, AVE-LAVE yani el ve ayakla hareket etmek, faaliyet ve çaba göstermek veya patırtı yapmak kelimesi üretilmiştir.

14.      Tutmak manasma gelen VIBIDIN ke­limesi ile Yer ifade eden PPE kelimesi birleş­tirilmiş, Kulp manasma gelen VIBIDIPPE üretilmiş, bu kelimenin baş tarafına El ifade eden A kelimesi getirilerek: AVIDIPPE = kulp, tutamak, A-VIDIPPENŞE = tutacak yeri olmayan, çaresiz, yaramaz kelimeleri üretilmiştir.

15.      Yapmak manasına gelen ŞŞEN keli­mesinden üretilen ve Eser ifade eden ŞŞACE kelimesi A ile birleştirilmiş. El ürünü, El işi, El eseri ifade eden A-ŞŞAGE kelimesi türe­tilmiştir.

16.      Yazı ifade eden TGHIGGE kelimesi A ile birleştirilmiş, elyazısı manasma gelen A-TGHIGGE üretilmiştir.

17.      Bir silahın patlamasını ifade eden VEN kelimesi ile el manasma gelen A birleş­tirilmiş, A-ŞŞEVEN, yani elde istek dışı patlamak sözcüğü üretilmiştir.

18.       Uzanmak ifade eden A-BEN kelimesi­ne RIBE kelimesi eklenmiş, El yordamı ile Yoklama ifade eden ABE-RIBE sözcüğü üre­tilmiştir.

19.      Gitmek fiili GGOEN kelimesi üe El ifade eden A birleştirilmiş, A-GGOE, giden, yürüyen el, yani Becerikli kelimesi türetil­miş, bu kelime de, aynı mantık silsilesi ile üretilen: LLA-GGOE = Becerikli Ayak keli­mesi ile kullanılarak, eline ayağına hakim, becerikli manasma gelen AGGOE LLAG-GOE deyimi türetilmiştir.

20.       Götürmek, taşımak ve ulaştırmak manasma gelen ŞEN fiilinden ŞE bölümüne RI eklenmiş, A ile birleştirilmiş, A-RIŞ elle taşıma kelimesi üretilmiştir. Örneğin Su ifa­de eden PSI kelimesi A-RIŞE ile birleştiril­miş, PSI-ARIŞE = su arkı, yani tabii olarak akan ırmakların aksine, insan eli ile getiri­len, oluşturulan ırmakçık veya Kanal keli­mesi üretilmiştir.

21.       Aynı mekanizma, Dikmek, çiçek veya ağaç Yetiştirmek manasma gelen GHESEN fiiline uygulanmış, A-RISEN yani el emeği ile yetiştirmek fiili üretilmiş, bu fiilden de, El­ma ifade eden MI kelimesinin yardımıyla MI-ARISE, yani Aşılı Elma kelimesi üretilmiştir.

22.       Ele geçirmek manasına gelen A-RIGAHHEN kelimesi de, El ifade eden A ke­limesinin, Götürmek ifade eden HİN kelime­sinin birleştirilmesinden oluşmuştur. El manasma gelen (A) kelimesinden türetilen başka kelimeler de vardır. Çerkesce kelimelerin üretilmesindeki zenginliği gös­termek maksadı ile diğer dillerden örnekler vermeyi de gerekli görüyorum.

a)       Dil üzmemi H.PETITMANGIN tarafın­dan 1938 yılında Paris'te yayınlanan “Les Mots Latıns Classes Par Familles Et Accompagn.es De Notes Etym.ologiqu.es" adlı olup, en az İ.Ö. 750 yılından 17. Asra kadar kullanılan, halen de Fransa ve İtalya gibi bazı memleketlerde özel bir ders olarak okutulan LATİNCE’de (A) harfiyle başlayan kelimelerden en üretken ACERE-Yapmak fiilinden üretilen diğer kelimeler şöyledir:

1)      Agere = yapmak, iterek götürmek, ida­re etmek

2)      Peragere = tamamlamak

3)      Abigere = avlamak

4)       Exigere = abartmak

5)      Redigere = başka bir hale sokmak, çe­virmek

6)      Subigere = egemenlik altma almak

7)      Cogere = birleştirmek, zorlamak

8)      Değere = ömür ve zaman geçirmek

9)      Agitae = sarsmak

10)      Exagitare = takip etmek

11)      Cogitare ( Coagitare) = düşünmek

12)     İndagare = takip etmek

b)      (A) harfi ile başlayan FRANSIZCA en çok kelime üreten kök kelimelerden KA­ÇINMAK, İMTİNA ETMEK İfade eden Abstenir sözcüğünden üretilen diğer keli­melerde şöyledir:

1)     Abstenir = çekinmek, sakınmak,

2)      Abstentlon = katılmama, çekinme,

3)      Abstantioniste = çekimser,

4)      Abstinence = Din icabı et yememek, perhiz,

5)      Abstinent.e = perhiz yapan.

c)      (A) harfi ile başlayan İNGİLİZCE kelime­lerden üretme örneği:

1)     Abandon = terketmek, bırakmak.

2)      Abandoned = terkedilmiş,sefih.

3)      Abandonmet = terk, ihmal.

Görülüyor ki, bu üç yabancı dilde KÖK ke­limeden başka sözcükler üretme, hem Çerkesce kadar mantıklı ve manalı değil, hemde üretilen kelime adeti çok daha azdır. Kabartay (Kaberdey) Çerkescesi KÖK keli­melerden üretim örneklerine devam edilecek ve ilgililerin bilgisine sunulacaktır.